Bundan 3500 yıl kadar önce Hititler, Asurlular ve Babilliler aynı adı taşıyan ağırlık ölçülerini kullanıyorlardı: Şekel ve mina. Bu ağırlık ölçüleri aynı zamanda bugün İngiliz pound sterlininde olduğu gibi gümüşe dayalı olarak kullanılan bir çeşit para birimi ölçüsü idi. Hititler, Asurlular ve Babillilerle aynı adı taşıyan ağırlık ölçüsü ve dolayısıyla para birimini kullansalar da bunların ağırlıkları arasında fark vardı. Hititlerin ülkesinde, ya da onların deyimiyle Hatti ülkesinde, 1 şekel 12.5 gram ağırlığa; 40 şekele eşit olan 1 mina ise 500 gram ağırlığa eşitti. Buna karşılık Asur ve Babil'de 1 şekel 8.33 gram ağırlığa; 60 şekele eşit olan 1 mina ise 500 gram ağırlığa eşit idi. O zamanki değerini bir kenara bırakarak yalnızca karşılaştırmayı kolaylaştırmak için gümüşün gramını bugünkü değeriyle 275 bin TL olarak alırsak şöyle bir tablo yapma olanağımız var:
1 Hitit şekeli= 12.5 gram gümüş ağırlığı= 3 milyon 437 bin 500 TL
1 Hitit minası= 40 Hitit Şekeli= 500 gram gümüş Ağırlığı= 137 milyon 500 bin TL
1 Asur şekeli= 8.33 gram gümüş ağırlığı= 2 milyon 290 bin 750 TL
1 Asur minası= 60 Asur Şekeli = 500 gram gümüş ağırlığı= 137.500.000 TL
Bu eşitliklerden gidersek 1 Hitit şekelinin 1.5 Asur şekeline eşit olduğunu görürüz. Ya da tersinden okursak 1 Asur şekelinin 0.66 Hitit şekeline eşit olduğunu. Ne var ki bu ilişkiye bakarak Hitit parasının daha değerli olduğunu söyleyemeyiz. Eğer bunu söyleyebilsek Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğu yolunda bir tahmin yapma olanağımız olurdu. Ama ne yazık ki yalnızca bu değişim oranlarına bakarak Hitit parasının daha değerli ve dolayısıyla Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğunu söyleme olanağımız yok. Söyleyebileceğimiz tek şey Hitit parasının Asur ve Babil paralarına göre daha fazla gümüşten yapıldığıdır. Bu eşitlikler çerçevesinde örneğin Hitit pazarında 3 Hitit şekeline satılan gömleğin Asur ya da Babil pazarında 4.5 Asur şekeline satılıyor olması gerek. Ya da en fazla taşıma parası kadar ucuza.
Eğer Hitit şekelindeki gümüş ayarının Asur ya da Babil şekellerindeki gümüş ayarından düşük olduğunu bilseydik ve o durumda böyle bir eşitlik ortaya çıkıyor olsaydı Hitit parasının daha değerli olduğunu ve Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğunu söyleyebilirdik. O zaman Hitit şekeli dolar ve euro gibi rezerv para niteliği kazanacak ve Asurlu tüccarlar ellerine geçen satın alma gücü daha yüksek olan, Hitit şekellerini saklayacaklardı. Yani bugünkü dolarizasyonun bir benzerini Hitit şekelizasyonu olarak 3500 yıl önce yaşamış olacaktı bu topraklar. Ne yazık ki iki parada kullanılan gümüşün bugünkü anlamda kalitesini ölçmek için elimizde bilgi yok.
O nedenle bugünkü bilgilerimiz doğrultusunda her iki parada da aynı nitelikte gümüş kullanıldığını, Hitit parasını değerli kılan tek şeyin fazla gümüş miktarı olduğunu söylemekle yetineceğiz.
Hititler, bu ölçüleri Asurlulardan öğrendikleri halde kendi paralarında için daha fazla gümüş kullanıyorlardı?
Yani niçin onların şekeli de Asurlularınki gibi 8.33 gram ve dönüşüm oranı 60 şekel= 1 mina değildi? Asıl yanıtlanması gereken soru bu. Bu sorunun yanıtını bulduğumuzda antik ekonominin gizemlerinden birisi çözülmüş olacak.
Düzeltme: Perşembe günkü annemle ilgili yazımda "3 ay öncesine kadar sigara içerdi" şeklindeki cümle "3 ay öncesine kadar içerdi" olarak basılmış. Düzeltirim.
15/02/2004, Radikal1 Hitit şekeli= 12.5 gram gümüş ağırlığı= 3 milyon 437 bin 500 TL
1 Hitit minası= 40 Hitit Şekeli= 500 gram gümüş Ağırlığı= 137 milyon 500 bin TL
1 Asur şekeli= 8.33 gram gümüş ağırlığı= 2 milyon 290 bin 750 TL
1 Asur minası= 60 Asur Şekeli = 500 gram gümüş ağırlığı= 137.500.000 TL
Bu eşitliklerden gidersek 1 Hitit şekelinin 1.5 Asur şekeline eşit olduğunu görürüz. Ya da tersinden okursak 1 Asur şekelinin 0.66 Hitit şekeline eşit olduğunu. Ne var ki bu ilişkiye bakarak Hitit parasının daha değerli olduğunu söyleyemeyiz. Eğer bunu söyleyebilsek Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğu yolunda bir tahmin yapma olanağımız olurdu. Ama ne yazık ki yalnızca bu değişim oranlarına bakarak Hitit parasının daha değerli ve dolayısıyla Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğunu söyleme olanağımız yok. Söyleyebileceğimiz tek şey Hitit parasının Asur ve Babil paralarına göre daha fazla gümüşten yapıldığıdır. Bu eşitlikler çerçevesinde örneğin Hitit pazarında 3 Hitit şekeline satılan gömleğin Asur ya da Babil pazarında 4.5 Asur şekeline satılıyor olması gerek. Ya da en fazla taşıma parası kadar ucuza.
Eğer Hitit şekelindeki gümüş ayarının Asur ya da Babil şekellerindeki gümüş ayarından düşük olduğunu bilseydik ve o durumda böyle bir eşitlik ortaya çıkıyor olsaydı Hitit parasının daha değerli olduğunu ve Hitit ekonomisinin daha güçlü olduğunu söyleyebilirdik. O zaman Hitit şekeli dolar ve euro gibi rezerv para niteliği kazanacak ve Asurlu tüccarlar ellerine geçen satın alma gücü daha yüksek olan, Hitit şekellerini saklayacaklardı. Yani bugünkü dolarizasyonun bir benzerini Hitit şekelizasyonu olarak 3500 yıl önce yaşamış olacaktı bu topraklar. Ne yazık ki iki parada kullanılan gümüşün bugünkü anlamda kalitesini ölçmek için elimizde bilgi yok.
O nedenle bugünkü bilgilerimiz doğrultusunda her iki parada da aynı nitelikte gümüş kullanıldığını, Hitit parasını değerli kılan tek şeyin fazla gümüş miktarı olduğunu söylemekle yetineceğiz.
Hititler, bu ölçüleri Asurlulardan öğrendikleri halde kendi paralarında için daha fazla gümüş kullanıyorlardı?
Yani niçin onların şekeli de Asurlularınki gibi 8.33 gram ve dönüşüm oranı 60 şekel= 1 mina değildi? Asıl yanıtlanması gereken soru bu. Bu sorunun yanıtını bulduğumuzda antik ekonominin gizemlerinden birisi çözülmüş olacak.
Düzeltme: Perşembe günkü annemle ilgili yazımda "3 ay öncesine kadar sigara içerdi" şeklindeki cümle "3 ay öncesine kadar içerdi" olarak basılmış. Düzeltirim.
[hr]
yani 1 hitit şekeli = günümüz parasıyla 3.437 ytl diyebilir miyiz? paraları bizden değerliymiş demek yanlış değildir herhalde. acaba bunun sebebi nedir?1 Hitit şekeli= 12.5 gram gümüş ağırlığı= 3 milyon 437 bin 500 TL
1 Hitit minası= 40 Hitit Şekeli= 500 gram gümüş Ağırlığı= 137 milyon 500 bin TL
1 Asur şekeli= 8.33 gram gümüş ağırlığı= 2 milyon 290 bin 750 TL
1 Asur minası= 60 Asur Şekeli = 500 gram gümüş ağırlığı= 137.500.000 TL